Realizacja europejskiej strategii wodorowej potrzebuje dużych nakładów finansowych, aby technologie produkujące odnawialny wodór oraz infrastruktura mogły się rozwijać i stawać się coraz bardziej powszechne. W celu zwiększenia konkurencyjności europejskiego przemysłu, technologii neutralnych emisyjnie i wsparcia transformacji energetycznej Komisja Europejska zatwierdziła kilkanaście programów pomocy publicznej dla technologii odnawialnego wodoru.
Udzielana dozwolona pomoc publiczna jest instrumentem, dzięki któremu inwestorzy mogą otrzymać wparcie finansowe w procesie inwestycyjnym na realizację swoich projektów. Dla przykładu w ramach wspólnie zgłoszonego projektu IPCEI Hydrogen Hy2Infra siedem państw członkowskich UE, w tym Polska otrzymało dofinansowanie 6,9 mld euro w ramach finansowania publicznego. Unijne regulacje prawne dotyczące pomocy publicznej na rzecz rozwoju technologii odnawialnego wodoru zostały ujęte w rozporządzeniu GBER (Rozporządzenie Komisji UE nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu), które zostało znowelizowane na początku czerwca 2023 r. Znowelizowane rozporządzenie obowiązuje w państwach członkowskich, w tym m.in. w Polsce, od 1 lipca 2023 r.
Czym jest pomoc publiczna?
Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: TFUE) nie definiuje pojęcia pomocy publicznej, jednakże z treści art. 107 ust. 1 TFUE można uznać, iż pomoc publiczna oznacza korzyść w jakiejkolwiek formie przyznawana selektywnie przedsiębiorstwu lub przedsiębiorstwom poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów oraz wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi. [1] Definicja pomocy publicznej zawarta w TFUE jest bardzo szeroka i obejmuje wiele form udzielania pomocy publicznej. Orzecznictwo UE wskazuje, że pomoc publiczna oznacza uzyskanie przez przedsiębiorstwo takich korzyści, których nie osiągnęłoby, gdyby na rynku panowały normalne warunki konkurencji. [2]
Dla oceny czy dane wsparcie ma formę pomocy publicznej, konieczne jest zdefiniowanie jej przesłanek. Przesłankami pomocy publicznej są: beneficjent pomocy – przedsiębiorstwo, państwowe pochodzenie środków, korzyść, selektywność, wpływ na wymianę handlową i konkurencję. Dopiero łączne wystąpienie wszystkich tych elementów pozwala stwierdzić, że mamy do czynienia z pomocą państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE. Pomoc publiczna stanowi niedozwoloną pomoc, jeżeli powoduje ona zakłócenie lub grozi zakłóceniem konkurencji oraz jeżeli wpływa na handel między państwami członkowskimi. Jest ona co do zasady zakazana i podlega ścisłej reglamentacji. Jednakże nie jest to jednak zakaz bezwzględny, jako że przewidzianych jest od niego wiele odstępstw umotywowanych interesem publicznym i spełnieniem szeregu regulacji prawnych.
W tym zakresie doktryna posługuje się pojęciem pomocy dozwolonej jako zgodnej z zasadami rynku wewnętrznego z mocy prawa. Zgodnie z art. 107 ust. 2 TFUE wprowadzono wyjątki od zasady bezwzględnego zakazu pomocy publicznej, wskazując kilka kategorii pomocy publicznej, które automatycznie są uznawane za zgodne z rynkiem wewnętrznym. Państwa członkowskie mają obowiązek dokonać notyfikacji takiej pomocy publicznej Komisji Europejskiej. Ponadto art. 107 ust. 3 TFUE zawiera listę takich rodzajów pomocy publicznej, które mogą zostać uznane za zgodne z rynkiem wewnętrznym. Decyzję w tym zakresie może podjąć Komisja Europejska dysponująca znacznym zakresem uznania. Komisja Europejska ma możliwość zgodnie z art. 108 ust. 4 TFUE wydawania rozporządzeń zwalniających określone kategorie pomocy z obowiązku zgłoszenia.
Co reguluje Rozporządzenie GBER?
Rozporządzenie GBER obejmuje szeroki katalog form udzielania pomocy publicznej, ma zastosowanie do pomocy związanej z inwestycjami w obszarze ochrony środowiska naturalnego. Rozporządzenie to reguluje zakres limitów pomocy publicznej na rozwój inwestycji w odnawialny wodór, finansowanie projektów wspierających dekarbonizację (w tym technologie służące wychwytywaniu, składowaniu i utylizacji dwutlenku węgla) czy wspieranie przedsięwzięć nakierowanych na zwiększenie efektywności energetycznej.
Definicja środowiska naturalnego zawarta w art. 2 pkt 101 omawianego rozporządzenia wskazuje, że działania związane z ochroną środowiska to nie tylko czynności zmierzające do ograniczenia zanieczyszczenia, negatywnego wpływu na środowisko lub innej szkody w fizycznym otoczeniu, ale również czynności zmierzające do łagodzenia zmian klimatu czy wpływających na efektywność energetyczną. Wymienione rodzaje pomocy publicznej zostały uznane za zgodne ze wspólnym rynkiem, pod warunkiem spełnienia przesłanek wyłączenia zwartych w art. 1 ust. 2 rozporządzenia GBER. Kolejną przesłanką objęcia pomocy wyłączeniem grupowym jest nieprzekraczanie określonych progów kwotowych, które zostały wyznaczone z osobna dla każdego rodzaju pomocy publicznej. Pomoc publiczna udzielana na podstawie przywołanego rozporządzenia zgodnie z art. 4 nie będzie miała zastosowania do pomocy przekraczającej wymienione progi. Pomoc publiczna objęta tym rozporządzeniem nie musi być notyfikowana przez Komisję Europejską, wymagane jest jedynie opublikowanie szczegółów dotyczącej przyznanej pomocy publicznej w Dzienniku Urzędowym UE
Pomoc publiczna na technologię i infrastrukturę odnawialnego wodoru określona w rozporządzeniu GBER?
Pomoc publiczna w zakresie odnawialnego wodoru ma zostać przekazana na infrastrukturę energetyczną, która obejmuje między innymi rurociągi przesyłowe wykorzystywane do przesyłu wodoru oraz sieci dystrybucyjne wodoru. Wymieniono również obiekty magazynowania wodoru, terminale, połączenia wzajemne, instalacje wykorzystywane do przekształcania wodoru ciekłego w wodór gazowy, instalacje rozprężania wodoru oraz wszelkie urządzenia istotne dla pewnej, bezpiecznej i efektywnej eksploatacji instalacji wodorowej. Wszelkie obiekty wymienione mogą być nowo wybudowanymi obiektami lub obiektami, których przeznaczenie zmieniono z gazu ziemnego na wodór, lub połączeniem tych dwóch rodzajów (art. 2 pkt 130 lit c rozporządzenia GBER).
W ramach pomocy inwestycyjnej na ochronę środowiska, finansowaniem zostały objęte inwestycje w sprzęt i maszyny wykorzystujące paliwa wodoropochodne. Wartość energetyczna paliw ma pochodzić ze źródeł odnawialnych innych niż biomasa. Muszą zostać wyprodukowane zgodnie z metodyką określoną dla odnawialnych ciekłych i gazowych paliw transportowych pochodzenia niebiologicznego w dyrektywie UE RED II 2018/2001 oraz w aktach wykonawczych lub delegowanych do tej dyrektywy. Pomocą inwestycyjną objęta została rozwijająca się infrastruktura ładowania lub tankowania wodoru. W przypadku objęcia pomocą infrastruktury tankowania wodoru, państwo członkowskie uzyskuje od beneficjenta zobowiązanie, że najpóźniej do dnia 31 grudnia 2035 r. infrastruktura tankowania będzie dostarczać wyłącznie wodór odnawialny (art. 36a rozporządzenia GBER). Regulacja nie ma zastosowania do pomocy na inwestycje związane z infrastrukturą ładowania i tankowania w portach. Produkcja odnawialnego wodoru również została objęta pomocą inwestycyjną bez obowiązku zgłoszenia, o którym mowa w art. 108 ust. 3 TFUE (art. 41 ust. 3 rozporządzenie GBER). W przypadku projektów dotyczących wodoru odnawialnego obejmujących elektrolizer i co najmniej jedną odnawialną jednostkę wytwórczą za pojedynczym punktem przyłączenia do sieci, zdolność produkcyjna elektrolizera nie może przekraczać łącznej zdolności produkcyjnej odnawialnych jednostek wytwórczych. Pomoc inwestycyjna może obejmować infrastrukturę dedykowaną na potrzeby przesyłu lub dystrybucji wodoru odnawialnego oraz obiekty do magazynowania wodoru odnawialnego.
W rozporządzeniu przewidziano formę operacyjnej pomocy na produkcję wodoru (projekty o mocy zainstalowanej wynoszącej nie więcej niż 3 MW lub równoważnej), która jest wyłączona z obowiązku zgłoszenia (art. 42 rozporządzenia GBER). Pomoc przyznaje się w formie dopłaty do ceny rynkowej lub w formie kontraktu na transakcje różnicowe, przy czym wytwórcy sprzedają swoją energię elektryczną bezpośrednio na rynku.
[1] Podręcznik prawa Unii Europejskiej, A. Zawadzka Łojek, A. Łazowski (red.), Warszawa 2022 r., s. 640-642.
[2] Wyrok Sądu UE z 21.5.2010 r. w sprawie T-425/04 i T-444/04, Francja i inni, Zb. Orz. 2010, s. II-2099.
